Giriş
İnsanlık tarihinde, aile yapısı ve yaşlı bakımı sürekli olarak evrim geçirmiştir. Avcı-toplayıcı toplumlarda, yaşlıların genellikle aile içinde özel bir yeri vardı. Ancak, tarım devrimiyle birlikte, aile yapısı ve yaşlı bakımı da değişti. Günümüzde, giderek daha uzun yaşam süreleri ve artan yaşlı nüfus, yaşlı bakımının daha da önemli hale gelmesine neden oldu. Bu yazıda, insanların aile yapısı ve yaşlı bakımına olan yaklaşımlarının tarihsel olarak nasıl değiştiğini ve günümüzde nasıl farklılık gösterdiğini keşfedeceğiz. Ayrıca, yaşlı bakımının önemi ve geleceği hakkında da tartışacağız.
AİLE NEDİR?
Aile, bir toplulukta birbirlerine yakın ilişkileri olan insanlar arasındaki ilişki ağıdır. Genellikle bir evde yaşayan, kan bağı veya evlilik bağıyla birbirine bağlı olan bireylerden oluşur. Aileler, birlikte yaşama, bakım verme, paylaşma, birbirlerini koruma ve destekleme gibi amaçlar için bir araya gelirler. Ayrıca, aileler bireylerin sosyal, duygusal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamada da önemli bir rol oynarlar. Aile yapısı kültüre, coğrafyaya ve zamana göre değişebilir, farklı toplumlarda farklı şekillerde tanımlanabilir.
CANLILARDA AİLE
Diğer canlı türlerinde aile bilinci seviyesi, türden türe farklılık gösterir. Ancak, bazı canlı türlerinde aile bilinci oldukça yüksek seviyededir.
Örneğin, arılar, karıncalar, yaban arısı, termitler gibi bazı böcek türleri, yüksek düzeyde aile bilinci sergilerler. Bu türlerde, kolonideki bireyler arasındaki iş bölümü, beslenme ve üreme gibi görevler, koloni içindeki bireylerin ihtiyaçlarına göre organize edilir. Bu organizasyon ve görev paylaşımı, koloninin hayatta kalması ve üremesi için önemlidir.
Bazı memelilerde de aile bilinci yüksektir. Örneğin, maymunlar, filler, kurtlar ve diğer birçok türde, aile grupları oluşturarak birbirleriyle etkileşime geçerler. Bu türlerde, aile grupları arasında yardımlaşma, beslenme ve korunma gibi davranışlar sergilenir.
Ayrıca, kuşlar da yüksek düzeyde aile bilinci sergileyen canlılar arasındadır. Birçok kuş türü, yavrularını büyütmek için ebeveynleriyle birlikte çalışır ve yavruların beslenmesi, korunması ve eğitimi konusunda sorumluluk alırlar.
İNSAN TÜRLERİNDE AİLE VE EVRİMİ
Homo türlerinin aile yapısı hakkında tam olarak bilinmeyen çok şey var, ancak araştırmalar bazı ipuçları sunuyor.
Öncelikle, insansı primatlar arasında monogamik (tek eşli) aile yapılarının yaygın olduğu düşünülüyor. Bu, erkeklerin dişilerle çiftleşmek için rekabet ettiği, ancak çiftleşme sonrası dişilere yardım ettiği bir yapıdır. Bu şekilde, çiftlerin birlikte çocuklarını büyütmesi ve koruması beklenir.
Homo türlerinin evriminde, aile yapısındaki değişikliklerin olduğu düşünülüyor. Homo erectus gibi erken Homo türlerinde, çiftlerin birlikte yaşadıkları, ancak büyük aile gruplarının oluştuğu tahmin ediliyor. Bu gruplar, avlanma veya korunma gibi işleri birlikte yapabilirdi.
Homo sapiens’in evrimi sırasında, aile yapısının daha fazla çekirdek aileye doğru evrimleştiği düşünülüyor. Bu, aile üyelerinin daha yakın ilişkiler kurduğu, birlikte yaşadığı ve çocuklarını birlikte büyüttüğü anlamına gelir.
Ayrıca, Homo sapiens’in avcı-toplayıcı toplumlarında, yaşlı aile üyelerinin diğer üyelere bakım sağladığı bilinmektedir. Bu, yaşlı bireylerin toplumun önemli bir parçası olarak kabul edildiği ve saygı gördüğü anlamına gelir.
Sonuç olarak, insan türlerinin aile yapısı hakkında tam olarak bilinmeyen şeyler var, ancak araştırmalar, aile yapısındaki değişikliklerin olduğunu gösteriyor. İnsansı primatlar arasında monogamik aile yapılarının yaygın olduğu düşünülürken, Homo sapiens’in evrimi sırasında daha fazla çekirdek aileye doğru evrimleştiği düşünülüyor.
ERKEN İNSANLARDA KOMÜN SİSTEM
İnsanlar avcı-toplayıcı toplumlarında, genellikle küçük gruplar halinde yaşarlardı. Bu toplumlarda, herkesin belirli bir rolü vardı ve bu roller, grup içindeki bireylerin ihtiyaçlarına göre belirlenirdi. Örneğin, avlanma işleri erkekler tarafından yapılırken, yemek hazırlama ve toplama işleri kadınlar tarafından yapılırdı.
Avcı-toplayıcı toplumlarında, kaynakların paylaşımı önemli bir yer tutardı. Bireyler arasında kaynakların paylaşımı, topluluğun bütününün ihtiyaçlarını karşılamak için önemliydi. Bu nedenle, topluluk üyeleri arasında dayanışma ve işbirliği önemliydi.
Komünal yaşam, avcı-toplayıcı toplumlarında yaygındı. Bireyler arasında mal ve kaynakların paylaşımı, topluluğun bütününün ihtiyaçlarını karşılamak için önemliydi. Bu nedenle, avcı-toplayıcı toplumlarında genellikle özel mülkiyet yoktu ve kaynaklar topluluk üyeleri arasında eşit şekilde dağıtılırdı.
Avcı-toplayıcı toplumlarında, liderlik rolü de önemliydi. Liderler genellikle yaşlı ve deneyimli kişiler arasından seçilirdi ve liderlerin görevi, topluluğun refahını sağlamak ve çatışmaları çözmekti.
Avcı-toplayıcı toplumlarında, iletişim ve etkileşim de önemliydi. Topluluk üyeleri arasındaki ilişkiler genellikle yakındı ve iletişim, topluluk üyeleri arasında güven, saygı ve anlayışı sağlamak için kullanılırdı.
Avcı-toplayıcı toplumlarında, topluluk üyeleri genellikle doğayla uyum içinde yaşarlardı. Doğa, avcı-toplayıcı toplumlarının hayatını sürdürmesi için hayati önem taşırdı ve topluluk üyeleri doğayı korumak ve sürdürmek için çaba gösterirlerdi.
Bugün, avcı-toplayıcı toplumları çok az sayıda kalmıştır ve modern toplumlardan çok farklı bir yaşam tarzı sürdürmektedirler. Ancak, avcı-toplayıcı toplumlarının yaşam tarzı ve komünal yaşam anlayışı, insanların sosyal ve kültürel evriminin bir parçası olarak, günümüze kadar etkisini sürdürmüştür.
AVCI-TOPLAYICILIKTAN, YERLEŞİK DÜZENE GEÇİŞ
Avcı-toplayıcılıktan yerleşik düzene geçiş, insanlık tarihinin önemli bir dönüm noktasıdır. Yaklaşık 10.000 yıl önce, insanlar tarımı keşfetmeye başladı ve bu, insanların toprağı işleyerek daha kalıcı yerleşim yerleri oluşturmasına olanak tanıdı. Bu dönüşüm, tarım devrimi olarak adlandırılır ve insanların yaşam tarzını ve toplumun organizasyonunu temelden değiştirdi.
Tarım devrimi, insanların yiyeceklerini üretmek için avcılık ve toplayıcılıkla uğraşmaktan vazgeçerek, tarım ürünleri yetiştirmeye başlamalarını sağladı. Bu sayede, insanlar yiyeceklerini daha güvenilir bir şekilde üretebildiler ve aynı yerde kalabilecekleri daha kalıcı yerleşim yerleri oluşturabildiler. Bu yerleşim yerleri giderek büyüyerek, köyleri ve sonrasında şehirleri oluşturdu.
Yerleşik hayat, insanların aile yapısını ve toplumsal organizasyonunu da değiştirdi. Avcı-toplayıcı toplumlarında, insanlar genellikle avlanmak ve toplayıcılık yapmak için küçük gruplarda hareket ederlerdi. Bu gruplar, aile üyeleri ve yakın akrabalar arasından oluşurdu. Ancak yerleşik hayatın başlamasıyla, aileler daha büyük ve daha karmaşık topluluklar içinde var olmaya başladı. Aileler, artık sadece bir avuç insanı değil, yüzlerce hatta binlerce insanı kapsayan geniş topluluklar içinde yer aldı.
Yerleşik hayatın ortaya çıkması, insanların toplumsal organizasyonlarını değiştirdi ve daha karmaşık bir toplumsal yapı oluşmasına neden oldu. Bu toplumsal yapılar, insanların rollerini ve görevlerini daha net bir şekilde belirledi ve bu, ilerleyen yıllarda insanların kültürlerini ve medeniyetlerini geliştirmelerine olanak sağladı.
EVLİLİK VE EVLİLİK TÜRLERİ
Evlilik, iki kişinin birbirine karşı duyduğu romantik veya yasal bağ ile kurdukları bir ilişkidir. Evlilik, farklı toplumlarda ve kültürlerde farklı şekillerde tanımlanır ve uygulanır. Aşağıda bazı yaygın evlilik türleri ve kısaca açıklamaları verilmiştir:
Monogami: Bir erkek ve bir kadın arasında kurulan evlilik türüdür. Çoğu Batı toplumunda ve birçok kültürde monogami evlilik yaygındır.
Poligami: Bir erkeğin birden fazla kadınla evli olmasına izin veren evlilik türüdür. Poligami, bazı kültürlerde ve dinlerde kabul edilirken, diğerlerinde yasaklanmıştır.
Poliandri: Bir kadının birden fazla erkekle evli olmasına izin veren evlilik türüdür. Poliandri, nadir olarak görülen bir evlilik türüdür ve bazı Asya toplumlarında uygulanır.
Açık Evlilik: Eşlerin birbirleriyle romantik veya cinsel ilişkileri olabileceği fakat bunu açıkça kabul ettikleri evlilik türüdür. Açık evlilik, bazı Batı toplumlarında uygulanır.
Gayriresmi Evlilik: Yasal olarak kayıt dışı olan evlilik türüdür. Bu tür evlilikler, bazı kültürlerde ve toplumlarda kabul edilirken, diğerlerinde yasa dışıdır.
Evlilik Dışı İlişkiler: İki kişinin evlenmeden birlikte yaşamasına veya romantik bir ilişki sürdürmesine verilen isimdir. Evlilik dışı ilişkiler, modern Batı toplumlarında giderek daha yaygın hale gelmektedir.
MONOGAMİK AİLENİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
Monogamik aile yapısının avantajları ve dezavantajları arasında bazıları şunlardır:
Avantajlar:
- Uzun süreli bir partnerlik ve ebeveynlik, daha istikrarlı bir aile ortamı sağlayabilir.
- Ebeveynler arasındaki yakın ilişki, çocukların duygusal ihtiyaçlarının daha iyi karşılanmasını sağlayabilir.
- Monogamik ailelerde, babaların çocuklarına yatırım yapma eğilimi daha yüksek olabilir, böylece çocukların bakımı ve büyümesine daha fazla katkıda bulunurlar.
- Partnerler arasındaki bağlılık, sadakat ve güven seviyesi daha yüksek olabilir.
Dezavantajlar:
- Bazı insanlar monogamik bir yaşam tarzını benimsemekte zorlanabilir ve farklı partnerlerle ilişki kurma arzusunu bastıramayabilirler.
- Monogamik bir aile yapısında, bir partnerin kaybı veya ayrılık durumunda, ortak yatırımların kaybedilmesi riski daha yüksek olabilir.
- Bazı durumlarda, bir partnerin diğerinden daha fazla yatırım yapması, güç dengesizlikleri oluşmasına neden olabilir.
- Monogamik aile yapısı, insanların cinsiyet rollerine sıkı sıkıya bağlı kalmasına neden olabilir ve cinsiyet eşitliğine karşı çıkabilir.
Monogamik aile yapısının insan ahlakına etkileri şu şekilde olabilir:
- Monogamik aile yapısı, insanların birbirlerine bağlılık, sadakat ve güven duygularını geliştirmelerine yardımcı olabilir. Bu, insanlar arasındaki ilişkilerin sağlamlaşmasına ve daha kalıcı hale gelmesine katkıda bulunabilir.
- Monogamik aile yapısı, ebeveynlerin çocuklarına daha fazla yatırım yapmalarını sağlayabilir. Bu, çocukların duygusal, sosyal ve fiziksel ihtiyaçlarının daha iyi karşılanmasına yardımcı olabilir ve böylece çocukların daha sağlıklı bir şekilde büyümelerine ve gelişmelerine yardımcı olabilir.
DİĞER CANLILARDA TEK EŞLİLİK
Evet, diğer canlı türlerinde de monogamik (tek eşli) aile yapıları mevcut. Özellikle kuşlarda, monogami oldukça yaygın bir aile yapısıdır. Örneğin, kartallar, penguenler, leylekler, baykuşlar ve turnalar gibi birçok kuş türü, çiftler halinde uzun süreli ilişkiler kurarlar ve yavrularını birlikte büyütürler.
Memeliler arasında da monogamik aile yapıları gözlemlenir. Gibbonlar, sincaplar, bazı primat türleri, kurtlar, tilkiler ve bazı antilop türleri gibi birçok memeli türü, tek eşli yaşamlar sürer ve uzun süreli ilişkiler kurarlar. Bu türlerde, çiftler birlikte yavrularını büyütür ve birbirlerine yardım eder.
Ancak, monogamik aile yapısı tüm canlı türleri için geçerli değildir. Bazı türlerde, erkekler birden fazla dişiyle çiftleşir ve dişiler de birden fazla erkekle çiftleşebilir. Bu çok eşli yapıya örnek olarak aslanlar ve filler verilebilir. Ayrıca, bazı türlerde dişiler yavrularını tek başına büyütürler ve erkeklerle sadece kısa süreli çiftleşmeler yaşarlar. Bu yapıya örnek olarak da bazı balık türleri verilebilir.
Sonuç olarak, diğer canlı türlerinde de monogamik aile yapıları gözlemlenebilir, ancak her tür kendi özgün çiftleşme ve aile yapısına sahiptir.
YAŞLI BAKIMI
Yaşlı bakımı, tarihsel olarak değişen toplumsal, ekonomik ve kültürel faktörlerle etkilenmiştir. İlk insan topluluklarında, yaşlılar genellikle toplumun önemli bir parçası olarak kabul edilir ve saygı görürlerdi. Yaşlı bireyler, bilgi, deneyim ve yaşam tecrübeleri nedeniyle toplumun önde gelen üyeleri olarak görülürdü.
Ancak, modern yaşlı bakımının gelişmesine kadar, tarihsel olarak yaşlı bireylerin bakımı genellikle aileler tarafından üstlenilirdi. Yaşlılar, aile üyeleri tarafından bakımı yapılan bir evde yaşıyorlardı. Ancak, sanayi devrimi sonrasında, aile yapısı değişmeye başladı ve insanlar daha çok kentlere taşınmaya başladı. Bu, yaşlıların ailelerinden uzaklaşmasına ve sosyal yardım sistemlerinin oluşmasına yol açtı.
- yüzyılın başlarında, yaşlı bakımı hükümetler tarafından ele alınmaya başlandı ve kurumlar aracılığıyla sağlanmaya başlandı. Ancak, bu kurumlar genellikle insanların yaşam kalitesini düşürdüğü ve yetersiz olduğu için eleştirilere maruz kaldı.
1960’lardan sonra, evde bakım gibi alternatif bakım seçenekleri geliştirildi ve yaşlılar için daha uygun ve insancıl bakım seçenekleri ortaya çıktı. Ayrıca, yaşlılar için hastanelerde ve bakım evlerinde daha iyi koşullar sağlamak için yasal düzenlemeler yapıldı.
Günümüzde, yaşlı bakımı, dünya genelinde birçok farklı şekilde ele alınmaktadır. Yaşlılar için evde bakım, toplu yaşama merkezleri, bakım evleri ve hastaneler gibi birçok farklı bakım seçeneği sunulmaktadır. Bunun yanı sıra, teknoloji ve tıp alanındaki gelişmeler, yaşlı bireylerin bakımını iyileştirmek için kullanılmaktadır.
HAYVANLARDA YAŞLI BAKIMI
Yaşlı bakımı sadece insanlara özgü bir davranış değildir ve diğer canlılarda da gözlemlenmiştir. Özellikle, sosyal hayvanlar arasında yaşlı bireylerin bakımı ve korunması oldukça yaygındır.
Örneğin, bazı primatlar ve filler yaşlı bireyleri grubun geri kalanından ayırmazlar ve onlara özel bir bakım sağlarlar. Bu canlılar yaşlı bireylerin güçsüz olduğunu ve grup için bir tehdit oluşturmadıklarını anlayarak, onlara yardım ederler ve korurlar.
Ayrıca, bazı kuş türleri de yaşlı bakımı gösterir. Örneğin, albatroslar, yaşlı ebeveynlerinin beslenmesine yardım ederek onların yavru bakımını üstlenirler.
Şempanzeler: Şempanzeler, özellikle annelerinin yanında kalan yaşlı bireylerin bakımını üstlenirler. Yaşlı şempanzeler, diğer bireyler tarafından beslenir, temizlenir ve korunur. Yaşlı bireyler ayrıca, grup içindeki çatışmaları önleme ve grup üyeleri arasındaki barışı sağlama konusunda da önemli bir rol oynarlar.
Kaplanlar: Kaplanlar, yaşlı ve sakat bireylerin korunmasında bir araya gelirler. Genç kaplanlar, yaşlı bireylere yiyecek taşıyarak ve onlara refakat ederek bakım sağlarlar.
Fil ayıları: Fil ayıları, gruplar halinde yaşayan ve yaşlı bireylerin varlığına önem veren bir türdür. Yaşlı bireyler, diğer bireyler tarafından korunur ve onlara yiyecek getirilir.
Bazı balina türleri, yaşlı ve hastalıklı bireylere yardım ederek onların hayatta kalmasına yardımcı olur. Aynı şekilde, bazı kuşlar da yaşlı bireylere bakarak onların hayatta kalmasını sağlarlar. Özellikle, bazı karga türleri yaşlı aile üyelerine besin sağlar ve onlarla bir arada yaşarlar.
Bazı memelilerde de yaşlı bireylere bakım görülmektedir. Örneğin, Afrika fili dişileri, yaşlı bireylerin bakımını üstlenerek, onları besler, korur ve arada bir dinlenmelerine izin verirler.
Ayrıca, bazı böcekler de yaşlı bakımı göstermektedir. Örneğin, arılar, yaşlı arıları kovanın dışına çıkararak onların ölüme terk edilmesini engellerler.
Bununla birlikte, yaşlı bakımının diğer canlılar arasında ne kadar yaygın olduğu hakkında tam bir fikir edinmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
HOMO TÜRLERİNDE İLK YAŞLI BAKIMI BULGULARI
İnsan tarihinde ilk yaşlı bakımı belirtileri, Homo erectus ve Homo heidelbergensis gibi erken insan türlerine kadar uzanabilir. Bununla birlikte, bu dönemde yaşlı bireylerin ne kadar destek aldığına dair net bir kanıt yoktur.
Daha somut kanıtlar, Neandertaller ve Homo sapiens gibi daha yakın tarihli insan türlerinde yaşlı bakımının varlığına işaret eder. Neandertaller, yaralı ve sakat bireyleri bakım altına alarak yaşamalarını sağlayarak onların hayatta kalmasına yardımcı oldu. Ayrıca, arkeolojik bulgular, Neandertallerin yaşlı bireyleri gömme ve yas tutma gelenekleri olduğunu göstermektedir.
Homo sapiens de yaşlı bakımı konusunda gelişmiş bir kültüre sahip oldu. Örneğin, MÖ 3000 civarında Mısır’da, yaşlılar korunaklı bir yaşam sunan özel evlerde yaşadılar. Benzer şekilde, Çin’de Ming Hanedanlığı döneminde (1368-1644), yaşlılar genellikle ailelerinde veya özel evlerde yaşarlardı ve onlara özenli bir bakım sağlanırdı.
Sonuç olarak, insan tarihindeki farklı kültürlerde yaşlı bakımına dair kanıtlar mevcuttur. Ancak, insan türleri arasındaki yaşlı bakımı geleneği ve uygulamaları hakkında kesin bir tarih vermek zordur, çünkü bu konu hakkında yeterli arkeolojik kanıtlar yoktur.
YAŞLI BAKIMININ AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
Yaşlı bakımı, insanlar için hem avantajları hem de dezavantajları olan bir durumdur. Bazı avantajlar şunlardır:
Saygınlık ve deneyim: Yaşlı bireyler, hayatlarında edindikleri deneyim ve bilgi nedeniyle saygınlık kazanırlar. Genç nesillere yol gösterici olabilirler ve yaşam tecrübelerinden öğrenilecek önemli dersler verebilirler.
Aile birliğini güçlendirme: Yaşlı bireyler, aile birliğinin parçası olarak sevgi, saygı ve bağlılığı artırabilirler. Aile üyelerinin birbirlerine destek olmaları, yaşlı bireylerin ihtiyaçlarına cevap verebilir ve bu da aile bağlarını güçlendirebilir.
Bakımın karşılıklı olması: Yaşlı bireylerin bakımı, genç neslin bir gün kendilerinin de ihtiyaç duyabileceği bir konudur. Yaşlı bireylerin bakımı, ailelerde bir dayanışma duygusu yaratır ve gelecekte kendilerinin de benzer bir bakıma ihtiyaç duyacakları konusunda farkındalık yaratır.
Ancak, yaşlı bakımının bazı dezavantajları da vardır:
Finansal zorluklar: Yaşlı bireylerin bakımı, mali açıdan zorlu bir yük olabilir. Özellikle, özel bakım hizmetleri gerektiren yaşlı bireyler için yüksek maliyetler ortaya çıkabilir.
Fiziksel ve duygusal zorluklar: Yaşlı bakımı, bakıcıların fiziksel ve duygusal olarak yıpranmasına neden olabilir. Bakım vericileri, bakım gereksinimleri arttıkça daha fazla stres ve yorgunluk yaşayabilirler.
Kişisel fedakarlık: Yaşlı bakımı, bakıcıların kendi hayatlarından fedakarlık yapmalarını gerektirir. Bakım vericileri, işleri veya sosyal hayatlarından ödün vererek, yaşlı bakımı için zaman ve enerji ayırmak zorunda kalabilirler.
Bu nedenlerle, yaşlı bakımı kararları dikkatle düşünülmeli ve aile üyeleri arasında açık ve dürüst bir iletişim kurulmalıdır. Yaşlı bakımı için destek almak, finansal, fiziksel ve duygusal zorluklarla başa çıkmak için birçok kaynak sunabilir.
YAŞLI BAKIMININ ÖZFARKINDALIĞA ETKİSİ
(Bkz. Öz farkındalık)
Yaşlı bakımı, hem yaşlı bireylerin hem de bakıcıların özfarkındalığı açısından önemlidir. Yaşlı bakımı, yaşlı bireylerin kendilerine duydukları saygıyı ve onların insan haklarına saygı gösterilmesini temsil eder. Yaşlı bireyler, bakımlarıyla ilgili kararlara dahil edildiğinde, saygı görmeleri, itibarlarının korunması ve kişisel özgürlüklerinin korunması açısından daha yüksek bir özfarkındalık düzeyine sahip olabilirler.
Aynı zamanda, bakıcıların da özfarkındalığı için yaşlı bakımı önemlidir. Bakıcılar, yaşlı bakımı için gönüllü olarak veya zorunlu olarak seçtikleri için, bakım hizmetleri sırasında fiziksel, duygusal ve finansal zorluklarla karşılaşabilirler. Bakıcılar, yaşlı bakımının getirdiği zorluklarla başa çıkarken kendi sınırlarını belirleyebilmeli ve kendi ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Bu, bakıcıların kendilerine saygı göstermeleri, sağlıklarını ve mutluluklarını korumaları ve böylece kaliteli bir bakım sunmaları için önemlidir.
Özfarkındalık, insanların kendilerini tanımaları ve kendi sınırlarını, ihtiyaçlarını ve isteklerini anlamaları açısından önemlidir. Yaşlı bakımı sırasında özfarkındalık, yaşlı bireylerin ve bakıcıların ihtiyaçlarına duyarlılık göstermelerini, kararlarına saygı göstermelerini ve kendilerine saygı göstermelerini sağlayabilir. Bu nedenle, yaşlı bakımı sürecinde özfarkındalık geliştirmek, hem yaşlı bireylerin hem de bakıcıların refahını artırmaya yardımcı olabilir.
YAŞLI BAKIMI HİZMETLERİ ORTALAMA ÖMÜRÜ ETKİLER Mİ?
Yaşlı bakımının önemli hale gelmesi, insanların ortalama yaşam süresini etkileyebilir. İnsanlar yaşlandıkça, bakıma ihtiyaç duyabilirler ve bu bakım ihtiyacı, yaşam sürelerinin uzamasına ve dolayısıyla ortalama yaşam süresinin artmasına neden olabilir.
Örneğin, modern tıp ve sağlık hizmetleri ile birlikte, insanlar yaşamlarını daha uzun süre sürdürebilmektedir. Bu durumda, yaşlı bakımı daha da önemli hale gelir ve bu da ortalama yaşam süresinin artmasına katkıda bulunabilir.
Bununla birlikte, yaşlı bakımının kalitesi de ortalama yaşam süresini etkileyebilir. Yeterli bakım ve sağlık hizmetleri olmayan kişilerin yaşam süresi daha kısa olabilir. Bu nedenle, yaşlı bakımı alanında gelişmeler ve iyileştirmeler yapılması, insanların sağlıklı ve uzun bir yaşam sürdürmesine yardımcı olabilir.
YAŞLI BAKIMINI KONUSUNDA ÖNDE GELEN ÜLKELER
Yaşlı bakımında önde gelen toplumlar, dünya genelinde farklılık gösterir. Bazı ülkeler, yaşlı nüfusunun oranı daha yüksek olduğu için, yaşlı bakımında daha fazla gelişmişlik gösterirken, bazı ülkeler ise yaşlı nüfusunun oranı düşük olduğu için yaşlı bakımında daha az gelişmişlik gösterir.
Japonya, yaşlı bakımında önde gelen ülkelerden biridir. Yaşlı nüfusun oranı yüksek olan Japonya, yaşlılara yönelik olarak evde bakım, toplu yaşama merkezleri ve hastaneler gibi bir dizi hizmet sunmaktadır. Ayrıca, Japonya’da yaşlı bakımına yönelik olarak teknoloji odaklı yenilikler de yapılmaktadır.
İskandinav ülkeleri, yaşlı bakımında önde gelen diğer toplumlardır. Özellikle Danimarka, Finlandiya, İsveç ve Norveç gibi ülkeler, yaşlılara yönelik olarak yüksek kaliteli evde bakım ve toplu yaşama merkezleri gibi hizmetler sunmaktadır. Ayrıca, bu ülkelerde yaşlı bakımı için hükümetler tarafından önemli yatırımlar yapılmaktadır.
Diğer önde gelen yaşlı bakımı toplumları arasında Almanya, Hollanda, İsviçre, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda sayılabilir. Bu ülkeler, yaşlı bireylere yönelik olarak evde bakım, toplu yaşama merkezleri ve sağlık hizmetleri gibi çeşitli bakım seçenekleri sunarlar ve ayrıca yaşlı bakımı için önemli yatırımlar yaparlar.
ÜLKELERE GÖRE ORTALAMA ÖMÜR UZUNLUĞU
Dünya genelindeki bazı ülkelerin ortalama yaşam süreleri (Dünya Bankası 2021 verileri baz alınarak sıralanmıştır):
- Japonya – 84.6 yıl
- İspanya – 83.4 yıl
- İsviçre – 83.1 yıl
- Singapur – 83.1 yıl
- Avustralya – 82.6 yıl
- İtalya – 82.5 yıl
- İzlanda – 82.5 yıl
- İsrail – 82.3 yıl
- Güney Kore – 82.3 yıl
- Fransa – 82.3 yıl
- Kanada – 81.9 yıl
- Norveç – 81.8 yıl
- İngiltere – 81.3 yıl
- Amerika Birleşik Devletleri – 78.9 yıl
Görüldüğü gibi yaşlı bakımında önde gelen ülkeler ile ortalama yaşam uzunluğu arasında da pozitif bir korelasyon mevcut.
İNSAN UYGARLIĞINDAKİ GELİŞİM, AİLE YAPISINI DA ETKİLEYEBİLİR Mİ?
İnsanlık geliştikçe aile yapısında da değişiklikler olması muhtemel. Günümüzde bile, aile yapısı değişikliklere uğruyor ve geleneksel aile yapılarından uzaklaşılıyor. Örneğin, ebeveynlerin evli olmadığı, çocukların tek ebeveynli veya aynı cinsiyetten ebeveynlere sahip olduğu aile yapıları giderek daha yaygın hale geliyor. Ayrıca, insanlar evlilik dışı ilişkiler veya açık ilişkiler gibi farklı ilişki türlerini tercih ediyorlar.
Bunun nedeni, insanların yaşam biçimlerinin, kültürel ve sosyal normların ve toplumsal yapıların sürekli değişmesidir. Ayrıca, teknolojinin ilerlemesi, internetin yaygınlaşması ve toplumsal medya gibi araçların kullanımı da insanların ilişki kurma ve aile oluşturma şekillerini değiştirebilir.
Ancak, aile yapısındaki değişikliklerin olumlu ya da olumsuz sonuçları olabilir. Bu değişikliklerin, insanların refahını artırabileceği gibi bazı toplumsal sorunlara da yol açabileceği düşünülmektedir. Örneğin, tek ebeveynli ailelerde çocukların eğitim, sağlık ve ekonomik sorunlarla karşı karşıya kalma olasılığı daha yüksek olabilir.
Sonuç olarak, insanlık geliştikçe, aile yapısında da değişikliklerin olması muhtemeldir ve bu değişikliklerin etkileri iyi incelenmeli ve yönetilmelidir.
İNSAN GELİŞİMİ İLE AİLE YAPISININ GELİŞİMİ, YAŞLI BAKIMINI NE DENLİ ETKİLEYEBİLİR?
İnsanlık geliştikçe, yaşlı bakımı alanında da değişiklikler olabilir. İnsanlar daha uzun süre yaşadıkça, yaşlı bakımına daha fazla ihtiyaç duyulabilir. Bu nedenle, yaşlı bakımı konusunda yeni yöntemler ve teknolojiler geliştirilebilir.
Ayrıca, yaşlı bakımının finansmanı ve organizasyonu gibi konularda da değişiklikler olabilir. Örneğin, gelişen teknoloji ile birlikte, evde yaşlı bakımı daha yaygın hale gelebilir. Ayrıca, sağlık sigortası sistemleri yaşlı bakımını kapsamaya başlayabilir veya kamu sağlık programları genişletilebilir.
Bununla birlikte, yaşlı bakımı konusundaki gelişmelerin de olumsuz etkileri olabilir. Örneğin, yaşlıların bakımını sağlamak için ailelerden uzaklaşmaları gerekebilir ve bu da aile ilişkilerinde sorunlara yol açabilir.
Sonuç olarak, insanlık geliştikçe, yaşlı bakımı konusunda da değişikliklerin olması muhtemeldir. Bu değişikliklerin etkileri iyi incelenmeli ve yaşlıların bakımı konusunda yeni yöntemler ve teknolojilerin geliştirilmesi için çalışılmalıdır.
SONUÇ
Genel olarak baktığımızda insan türü olarak uzun bir yolculuktan buralara kadar gelmiş görünüyoruz. Bundan yaklaşık olarak 4 milyon yıl önce iki ayak üzerine kalkarak başlayan bu serüven, bugün uzaya yolculuk etmeye kadar uzayan bir medeniyet hikayesini anlatıyor bize.
Avcı-toplayıcı gruplar halinde yaşarken komün bir sistemde 12-15 kişiler halinde yaşarken tarım devrimi ile daha kalabalık hale gelen insan türü için en büyük sorunlardan birisi yaşlılardı. Atalarımızda ve diğer insansı türlerde gelişen beyin fonksiyonları ve öz farkındalık ile birlikte yaşlı bakımı evrilmiş oldu. Böylelikle canlılar yaşlılarına bakar hale gelmişti.
Gelişen medeniyet ile birlikte insanların büyük çoğunluğu iş gücüne katılmış, yaşlılar tekrar sorun haline gelmeye başlamıştı. Bu hikayenin devamını bugün görüyoruz, yarın da görmeye devam edeceğiz.
Okuduğunuz için teşekkür ederim.
Yazıda bahsi geçen konularda detaylı bilgiler edinmek için öneri kitaplar;
Beynin Evrimi ve Dinlerin Ortaya Çıkışı – Fuller TORREY
İnsan Türleriyle Yakın Temas: Bir Paleoantropoloğun Evrim Halindeki İnsana Dair İncelemeleri
- Diamond, Jared. (2013). The World Until Yesterday: What Can We Learn from Traditional Societies?. New York: Viking. Caspari, R. (2017). The evolution of grandmothering. Annual Review of Anthropology, 46, 341-356.
- Seyfarth, R. M., & Cheney, D. L. (2012). The evolution of social cognition. Science, 337(6094), 954-959. (Balina türleri hakkında)
- Cockburn, A. (1998). Evolution of helping behavior in cooperatively breeding birds. Annual review of ecology and systematics, 29(1), 141-177. (Karga türleri hakkında)
- Douglas-Hamilton, I. (1987). On the ecology and behaviour of the African elephant. Journal of Zoology, 212(4), 689-721. (Afrika fili dişileri hakkında)
- Ratnieks, F. L., & Wenseleers, T. (2008). Altruism in insect societies and beyond: voluntary or enforced?. Trends in ecology & evolution, 23(1), 45-52. (Arılar hakkında)
- Strassmann, J. E. (2001). The biology of sociality. Evolutionary ecology, 13(2), 227-237. (Böcek türleri hakkında)
- Cheney, D. L., & Seyfarth, R. M. (2007). Baboon metaphysics: the evolution of a social mind. University of Chicago Press. (Maymunlar hakkında)
- Douglas-Hamilton, I. (1987). On the ecology and behaviour of the African elephant. Journal of Zoology, 212(4), 689-721. (Filler hakkında)
- Rubenstein, D. I. (2011). Ecology and sociality in horses and zebras. In The Social Behavior of Female Vertebrates (pp. 163-192). Elsevier. (Atlar hakkında)
